Կաջակցի արդյոք Եվրոպան Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքին։

Թարգմանություն գերմաներենից։

Եվրոպայի քաղաքական տարածքում բազմիցս է ծագել ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի հարցը, որը ենթադրում է սեփական անկախ պետության ստեղծում ։ Նախկին Հարավսլավիայում այդ իրավունքն իրացվեց, նրա կազմից դուրս եկան Սլովենիան, Խորվաթիան, Մակեդոնիան, Բոսնիա և Հերցեգովինան ։ Սերբիան և Չեռնոգորիան հայտարարեցին Հարավսլավիայի միութենական հանրապետության ստեղծման մասին ։ Չնայած դա ռազմական գործողությունների արդյունք էր, եվրոպական հասարակությունը ճանաչեց այն: Դրական արձագանք ունեցանք նաև Չեխոսլովակիան երկու ինքնիշխան պետությունների բաժանելու դեպքում։

Լուրջ վեճեր են ծագել Կոսովոյի խնդրի հետ կապված ։ 2008 թվականին Կոսովոյի ինքնակառավարման ժամանակավոր ինստիտուտներն ընդունեցին Սերբիայից անկախության հռչակագիրը։ Այս ակտը միանշանակ չընդունվեց ՄԱԿ-ի անդամների կողմից ։ Այդ կապակցությամբ 2008 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Գլխավոր ասամբլեան, ՄԱԿ-ի կանոնադրության 96-րդ հոդվածի համաձայն, դիմել էր Միջազգային դատարան ՝ այդ հարցի վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացություն տալու խնդրանքով ։

Դատարանը եկել է այն եզրակացության, որ միջազգային իրավունքը չի պարունակում անկախության հռչակագրերի արգելք։ Հետևաբար, Կոսովոյի անկախության հռչակագիրը, ընդհանուր առմամբ, չի խախտում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի որևէ միջազգային ակտ կամ բանաձև: Ինչ վերաբերում է տարածքային ամբողջականության սկզբունքին, ապա այն, Դատարանի կարծիքով, տարածվում է միայն միջպետական հարաբերությունների վրա ։ Փորձագետների մեծամասնության կարծիքով, դատարանի եզրակացությունը համընդհանուր է, ինչպես նաև չկարգավորված հակամարտությունների լուծման համար միջազգային իրավունքի նորմերի կիրառումը: Ուստի շատ իրավաբանների մոտ կասկածներ են առաջանում, որ Կոսովոյի հակամարտության եզակիության մասին պնդումները քաղաքականապես ներգրավված են ։

Սակայն դա չի բացառում Կոսովոյի դեպքի տարբերությունը նմանատիպ այլ հակամարտություններից։ Հայկական Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության դեպքում, ինչպես նշում է պրոֆեսոր Օտտո Լյուխտերհանդտը, Համբուրգի համալսարան, ինքնորոշման իրավունքը գերակշռում է Ադրբեջանի Հանրապետության ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը, քանի որ Խորհրդային Միության տարիներին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը հիմնած հայերը նախ լիովին համապատասխանում էին "ժողովրդի" չափանիշներին ինքնորոշման իրավունքի իմաստով, եւ երկրորդ ՝ նրանք կարող էին իրականացնել ինքնորոշման իրավունքի բարձրագույն ձեւն ու մակարդակը, այսինքն ՝ դուրս գալ Ադրբեջանի Հանրապետությունից եւ ստեղծել սեփական (ազգային) պետություն: https://dearjv.de/wp-content/uploads/2020/12/Otto_Luchterhandt_EN.pdf.

Արդար է նաև նշել, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայերը դուրս են եկել Ադրբեջանի Խորհրդային Հանրապետության կազմից խորհրդային օրենքներին լիովին համապատասխան, ինչպես դա վերլուծվել է քաղաքագետների հայկական ասոցիացիայի կայքում Միհրան Շահզադեյանի հոդվածում: https://www.aapsc.info/en/post/legitimacy-of-the-formation-of-the-nagorno-karabakh-republic-artsakh

Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցն այս տարվա մարտի 2-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ կայացած մամուլի ասուլիսում նշել է Հայաստանի և Ադրբեջանի համար հակամարտության երկարաժամկետ լուծման ուղղությամբ քայլ առ քայլ շարժման կարևորությունը։ Պարոն կանցլերը մտահոգություն է հայտնել Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին անկայունության և Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար իրավիճակի վատթարացման կապակցությամբ։ Հատկանշական է, որ խաղաղ լուծման ձեռքբերումը նա կապեց երկու հավասար սկզբունքների պահպանման հետ։ Կանցլերի տեսանկյունից սրանք Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիների ինքնորոշման իրավումքի սկզբունքներն են։ Միաժամանակ նա հարկ համարեց ընդգծել, որ այդ սկզբունքները հավասար են միմյանց։

Մենք գիտենք, որ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի միջնորդական առաքելության շրջանակներում հարցը ձևակերպվել է միայն Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության ապահովման իմաստով՝ առանց ինքնորոշման իրավունքի որևէ հիշատակման։ Ուստի կանցլերի խոսքերը կարելի է գնահատել որպես նորություն եվրոպական դիվանագիտության մեջ՝ կապված Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի հետ։ Եվ նույնիսկ որոշակի ուղերձ, ակնարկ Շառլ Միշելին՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների առաջիկա հանդիպումից առաջ։ Բայց ինձ թվում է, որ հայկական կողմը չպետք է շատ ոգեւորվի։ Ինչո՞ւ եմ այդպես կարծում։ Նախ՝ ի՞նչ ինքնորոշման մասին է խոսում պարոն կանցլերը։ Ադրբեջանի կազմում ինքնորոշման մասին, թե որպես անկախ պետություն. Երկրորդ, ես նկատեցի, որ դաշնային հանրապետության կառավարական կայքերում կանցլերի ելույթի բազմաթիվ տեքստային տարբերակներում բացակայում են նրա խոսքերն ինքնորոշման իրավունքի մասին։

Ամեն դեպքում, պարոն կանցլերի խոսքը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի մասին ուժեղ հակակշիռ է նախագահ Ալիեւի դիրքորոշմանը, որն ամբողջությամբ բացառում է այդ իրավունքը։